De vijf elementen
Als we naar de natuur kijken zien we een cyclisch proces.
In de lente ontkiemen zaden. Zij groeien in de zomer verder uit. In de
nazomer kan geoogst worden. De herfst is een periode van verval: bladeren
vallen van de bomen en beginnen te verteren en zullen het voedsel vormen
voor de planten in het nieuwe jaar. De winter is de periode waarin alles
tot rust komt. Daarna is er weer een sterke kracht aanwezig om in de lente
de cyclus van groei en bloei te starten.
Niet alleen de planten, maar alles in het universum is onderworpen aan
een cyclisch proces van elkaar opeenvolgende fasen. Ook wij als mensen
zijn onderworpen aan het jaarritme (van de seizoenen). Kijken we naar
een totaal mensenleven, dan zien we dat er eveneens sprake is van een
proces met dezelfde kenmerken: geboorte (lente), enz..
We zien het proces van opeenvolgende fasen en volgens vaste patronen terugkeren:
in jaarritmes, levensritmes en ritmen van eeuwen en van fracties van een
seconde.
Zien we de ritmen van de opeenvolgende fasen, dan kunnen we deze gebruiken
om het leven, de wereld, ziekte en gezondheid te interpreteren. Zowel
de Griekse oudheid, als de Chinezen kennen een model van 5 elementen.
De Chinezen kennen de elementen Hout, Vuur, Aarde, Metaal en Water: vijf
opeenvolgende fasen, waarin we Hout kunnen koppelen aan de lente (het
moment van ontspruiten van de takken), tot en met Water (de winter).
Binnen de Chinese geneeswijze is eeuwen geleden een stroming ontstaan die de
5 elementen gebruikt om ziekte en gezondheid te verklaren. De behandeling
van ziekte is gebaseerd op het harmoniseren van de processen binnen
de 5 opeenvolgende fasen.
Meridianen volgen eveneens opeenvolgende processen. Lever hoort bij
Hout, Hart bij vuur, Milt bij Aarde, Longen bij Metaal
en Nieren bij Water. De gekoppelde yange meridianen horen eveneens
bij deze 5 fasen: Galblaas bij Hout, Dunne Darm bij Vuur,
Maag bij Aarde, Dikke Darm bij Metaal en Blaas bij Water.
Is er een verstoring van een meridiaan-energie, dan kan die veroorzaakt
worden, doordat er in een voorliggend systeem iets fout gegaan is. Een
tekort aan energie kan veroorzaakt worden doordat de meridiaan niet
goed gevoed wordt door de voorliggende fase. Ook het omgekeerde kan
het geval zijn: een overdaad aan energie in de ene fase veroorzaak ook
voltes in de volgende. Stagnerende Lever-Qi (volte) kan leiden tot blokkades
van Hart-energie (hartkloppingen, hoge bloeddruk, hartinfarct). De klachten
uiten zich dan op hart-niveau, maar kunnen alleen goed behandeld worden
als de Lever-Qi ook behandeld wordt. Een TCM-therapeut die de 5 elementen
gebruikt bij de diagnose, zal alle elementen bij de kwaal betrekken.
De energieën volgen elkaar op: Hout voedt Vuur, Vuur voedt aarde,
enz.. Dit heet de Sheng of voedende cyclus. Daarnaast is er een bijstellende/controlerende
cyclus (Ko-cyclus). Elk element oefent invloed uit op een verder gelegen
ander element (b.v.: Hout controleert Aarde). Sterke verstoringen van
een element kunnen leiden tot een verkeerde controle-functie. Als de
Lever-Qi (Hout) te sterk is kan deze leiden tot onderdrukking van Milt-Qi/Maag-Qi.
Maagklachten kunnen het gevolg zijn van de verstoring in Hout.
Binnen meridianen stroomt de energie volgens vaste patronen, zoals een bron ontspringt en vervolgens een beek wordt, een rivier wordt en naar de zee stroomt, gebeurt dit ook binnen meridianen. Ook dit proces gebeurt volgens de analogie van de 5 elementen. Op elke meridiaan kennen we dan ook Hout, Vuur, Aarde, Metaal en Water-punten. Een acupuncturist kan dus een 'Lever-punt' (hout) prikken op de Miltmeridiaan en daardoor beide elementen/meridianen beïnvloeden.
De vijf elementen hangen niet alleen samen met seizoenen, meridianen,
maar ook met kleuren, geuren, geluiden, emoties, leeftijden, enz..
Psychische klachten hebben bijvoorbeeld een directe inwerking op de meridianen
die tot hetzelfde element behoren.
Bij de beoordeling van een klacht kan gekeken worden welke fasen (elementen)
betrokken zijn. Je kunt dan tevens kijken welke relaties er zijn met andere
factoren die bij dezelfde fase behoren. Dit leidt tot het zien van meer
samenhang en betere behandelingen van klachten. Hooikoorts speelt zich
af in de lente (Hout-fase). Het is alleen al om die reden belangrijk om
te kijken of de Lever-Qi (ook Hout) een rol speelt.
Voorkeuren voor bepaalde geuren/ kleuren, of juist een afkeur ervoor kan
tot inzichten leiden, welke verstoringen een rol spelen bij een ziekte.
Ook kan gebruik gemaakt worden van b.v. specifieke kleuren om een meridiaan
te versterken.
| Hout | Vuur | Aarde | Metaal | Water | |
|---|---|---|---|---|---|
| Yin Orgaan (Zang) | Lever | Hart | Milt | Longen | Nieren |
| Yang Orgaan (Fu) | Galblaas | Dunne Darm | Maag | Dikke Darm | Blaas |
| Seizoen | Lente | Zomer | Nazomer | Herfst | Winter |
| Klimaat | Wind | Hitte | Damp | Droogte | Koude |
| Zintuigen | Ogen | Tong | Mond | Neus | Oren |
| Weefsel | Pezen | Bloedvaten | Spieren | Huid | Botten |
| Smaak | Zuur | Bitter | Zoet | Scherp | Zout |
| Emotie | Kwaadheid | Vreugde | Zorgen | Verdriet | Angst |
Andere filosofische stromingen die de Chinese geneeswijze onderbouwen:
- Hemel-Mens-Aarde concept
- De Ba-Kwa (Pa-Qua) (Na-hemelse en Voor-hemelse Ba Kwa, ook bekend bij de I-Tjing en Feng Sui)
- Taoïstische achtergronden (Yin en Yang)
Deze dragen op hun beurt weer bij aan:
- de Chinese 'organen-leer': Zang Fu.
- de leer van de meriadianen en acupunctuurpunten
Verwante onderwerpen:
en verder:
pathogene factoren